Χτισμένος σε υψόμετρο 400 περίπου μέτρων, ο Κυνίδαρος βρίσκεται περιτριγυρισμένος από πυκνοφυτεμένες λαγκαδιές με αμπέλια, ελιές, δρύες, πλατάνια και πρινιές. Οι παραδόσεις αναφέρουν ότι το χωριό ήταν αρχικά κτισμένο σε άλλη τοποθεσία, στη θέση "Κιουρά", στη γραφική κοιλάδα των Χαλάνδρων. Σύμφωνα με την παράδοση, η περιοχή των Χαλάνδρων είχε πλούσια και πυκνή βλάστηση με πολλά νερά και άγρια ζώα. Από δω ξεκινούσε το αρχαίο υδραγωγείο που κατασκεύασε ο Λύγδαμις τον 6ο π. Χ. αιώνα και τροφοδοτούσε τη Νάξο-Χώρα με νερό, πράγμα το οποίο επαναλήφθηκε και σήμερα (η πηγή της Σκουληκαριάς τροφοδοτεί τη Χώρα και τα χωριά της πεδινής Νάξου με πόσιμο νερό).Σήμερα στην περιοχή των Χαλάντρων βρίσκεται σχεδόν ερειπωμένος ο ναός του Αγίου Δημητρίου, δίπλα η μεγαλοπρεπής βασιλική του Αγίου Αρτεμίου και λίγο πιο κάτω ο ερειπωμένος συνοικισμός της "Κιουράς". Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και με αρχαιολογικές μαρτυρίες: Κατά τη βυζαντινή εποχή της Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας, το χωριό βρισκόταν στην τοποθεσία αυτή και αποτελούσε φέουδο των Φράγκων φεουδαρχών της εποχής. Τα ερείπιά του αποδεικνύουν ότι καταστράφηκε τελείως σε μια άγρια επιδρομή πειρατών κατά τον 15ο αιώνα περίπου. Οι λίγοι κάτοικοι που σώθηκαν από τον συνοικισμό της "Κιουράς", έφυγαν στο εσωτερικό του νησιού και έχτισαν το νέο χωριό τους, τον Κυνίδαρο, εκεί που βρίσκεται σήμερα, για μεγαλύτερη ασφάλεια. Σώζεται έγγραφο που αναφέρεται το τοπωνύμιο "Κηνήδαρος" με χρονολογία 9 Μαρτίου 1539.Από διοικητική άποψη, ο Κυνίδαρος παρέμεινε κοινότητα από το 1912 ως το 1998, οπότε και μετεξελίχθηκε σε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Νάξου στο πλαίσιο του "Καποδίστρια".Οι κυριότερες ασχολίες των 400 περίπου κατοίκων του Κυνιδάρου ήταν από παλιά η γεωργία και η κτηνοτροφία και δευτερευόντως οι οικοδομικές εργασίες. Τις τελευταίες δεκαετίες η εξόρυξη μαρμάρου από τα γύρω βουνά, τα οποία είναι πλούσια σε κοιτάσματα μαρμάρου, έχει κρατήσει τον πληθυσμό του χωριού στις εστίες του αποτελώντας τη σημαντικότερη εισοδηματική πηγή για το χωριό. Οι Κυνιδαριώτες διακρίνονται για την πηγαία διάθεσή τους στη μουσική και το χορό. Τα γλέντια αποτελούν χαρακτηριστική πτυχή της κυνιδαριώτικης ζωής. Η πλούσια μουσικοχορευτική παράδοση του χωριού διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. Για τον Κυνιδαριώτη λένε ότι πρώτα μαθαίνει να χορεύει κι ύστερα να περπατάει. Μια παράδοση αναφέρει ότι μετά την καταστροφή της Νάξου από τους Ενετούς, μεταφέρθηκαν στο νησί οικογένειες από διάφορα μέρη, και στον Κυνίδαρο εγκαταστάθηκαν οικογένειες με οργανοπαίχτες, τραγουδιστές και χορευτές. Σε αυτό οφείλεται και η έμφυτη αγάπη και ικανότητα στο τραγούδι, τη μουσική και το χορό.
Κώστας Κλουβάτος
