Διαβάζοντας σε καθημερινή ή εβδομαδιαία βάση τον τοπικό τύπο της Νάξου μπορεί πλέον ο πολίτης της Νάξου να εξασφαλίζει πολύπλευρη ενημέρωση και να διαμορφώνει τη δική του άποψη για τα θέματα που αφορούν την τοπική κοινωνία. Ωστόσο, κατά την ανάγνωση των τοπικών εφημερίδων συναντά κανείς πληθώρα γραμματικών και συντακτικών σφαλμάτων, τα οποία ως ένα βαθμό επηρεάζουν αρνητικά το αισθητικό και αντιληπτικό αποτέλεσμα. Εδώ εξετάζουμε δυο - τρεις συγκεκριμένες περιπτώσεις γραμματικών και συντακτικών σφαλμάτων που συναντούμε πολύ συχνά στον τοπικό μας τύπο. Προσεγγίζουμε το θέμα όχι από πρόθεση υποβάθμισης της αξιέπαινης πραγματικά δουλειάς που γίνεται στον τομέα της ενημέρωσης στον τόπο μας, αφού άλλωστε το γεγονός ότι εκδίδονται αδιάλειπτα τρεις εφημερίδες σε ημερήσια ή εβδομαδιαία βάση αποτελεί από μόνο του εντυπωσιακό επίτευγμα. Η προσέγγισή μας γίνεται καθαρά από ερευνητική σκοπιά και με στόχο να συμβάλει στη βελτίωση της εικόνας των εντύπων.
Εξετάσαμε τυχαία τα πρόσφατα φύλλα των τριών συχνότερης κυκλοφορίας εντύπων της Νάξου: «Το Βήμα της Νάξου» (4/6/09), «η Μάσκα» (5/6/09) και «η Κυκλαδική» (5/6/09) και καταγράψαμε ενδεικτικά μερικά από τα λάθη που συναντήσαμε. Επισημαίνεται ότι η ίδια περίπου εικόνα λαθών με μικρές αποκλίσεις εμφανίζεται σχεδόν σε κάθε φύλλο των εν λόγω εντύπων, ώστε μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι πρόκειται μάλλον για ένα μόνιμο φαινόμενο, παρά για τυχαίες και μεμονωμένες περιπτώσεις λαθών. Τα συχνότερα λάθη που εντοπίσαμε ήταν τα εξής:
1. Λανθασμένη χρήση του τελικού -ν
Ένα από τα πιο συχνά γραμματικά σφάλματα είναι η άσκοπη τοποθέτηση ή η παράλειψη του τελικού -ν στα άρθρα, στην προσωπική αντωνυμία αυτή(ν), τη(ν) και τα άκλιτα δε(ν) και μη(ν). Ο κανόνας είναι απλός: Οι παραπάνω λέξεις διατηρούν το τελικό -ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ.
Διαβάζουμε στο πρωτοσέλιδο της πρώτης εφημερίδας: «Τη Κυριακή ψηφίζουμε…»
και παρακάτω, στο ίδιο άρθρο: «Ας συμπεριφερθούμε λοιπόν τη Κυριακή…»
και αλλού στην ίδια σελίδα: «…μίλησε τη Κυριακή στο δημαρχείο…»
και σε άλλη σελίδα: «…στο κεντρικό Πύργο…»
Αντίθετα, διαβάζουμε στην ίδια σελίδα της εφημερίδας: «…στην δύναμη…»
και αλλού στην ίδια σελίδα: «…τον στόχο…»
και σε άλλη σελίδα επίσης: «…δεν θα έχουν νερό…»
Σύμφωνα όμως με τον προαναφερόμενο κανόνα, η σωστή γραφή είναι: «στη δύναμη», «στο στόχο», «δε θα έχουν», κ.ο.κ
Διαβάζουμε επίσης στη δεύτερη εφημερίδα: «Μη πάτε…», «Μη ψηφίσετε…», «δεν σας λέω», «…τον δικό της», «την σκιά», «…στην συνέχεια…», κ.ο.κ.
Επίσης διαβάζουμε στην ίδια εφημερίδα: «…για την φετινή…», «…στην Σαντορίνη», «στον Δήμο Νάξου για την χλωρίωση…», «…για την χώρα μας…», «…την δρομολόγηση…», «…με την Ρούλα Μπράουν…», «…με τον Γ…», «…με τον Β…», κ.ο.κ.
Συνεπώς, θα πούμε: την Κυριακή, την Πέμπτη, τον κύριο, την μπόρα, στην πόρτα, την γκρεμίζω, τον μπαμπά, τον ξυλοκόπο, τον ψαρά, δεν έρχομαι, και αντίστοιχα, το Θωμά, τη μέρα, μη φύγεις, κ.ο.κ.
Αναφορικά με την παράλειψη του τελικού -ν, η Παπαζαφείρη (1993) θεωρεί ότι αυτό δεν μπορεί παρά να είναι λάθος κάποιας «άμουσης» γραφίδας.
2. Λανθασμένη τοποθέτηση ή απουσία κόμματος
Σύμφωνα με την Παπαζαφείρη (1993), «σε πολλά κείμενα παρατηρείται το φαινόμενο της αλόγιστης χρήσης του κόμματος εκεί όπου δε χρειάζεται, ενώ μάταια το αναζητεί κανείς σε κάποιο σημείο όπου είναι αναγκαίο. Συνήθως γίνεται κατάχρηση του κόμματος με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του νοήματος».
Διαβάζουμε πάλι στην πρώτη εφημερίδα:
«Σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπικές ενδείξεις, η αποχή των ψηφοφόρων από τις κάλπες, θα πρωταγωνιστήσει…».
Φυσικά το δεύτερο κόμμα έχει τοποθετηθεί εσφαλμένα, αφού χωρίζει το ρήμα της πρότασης από τα συμφραζόμενά του, δηλαδή δε φαίνεται ότι «θα πρωταγωνιστήσει η αποχή».
Στην ίδια σελίδα επίσης διαβάζουμε:
«Η μεταστροφή του εκλογικού σώματος υπέρ του ΠΑΣΟΚ όπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις σε όλη την Ελλάδα, φαίνεται να αποτελεί και τον στόχο των στελεχών του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, στις Κυκλάδες.»
Εδώ παρατηρούμε τα εξής σφάλματα:
Λείπει ένα κόμμα μετά από τη λέξη ΠΑΣΟΚ και περισσεύει ένα κόμμα μετά τη λέξη αντιπολίτευσης.
Σε άλλη σελίδα:
«Η αποχή, το μόνο που μπορεί να φέρει, είναι την εμπέδωση στη συνείδηση των πολιτών, ότι η μοίρα μας είναι δεδομένη…»
Σε αυτή την περίοδο κανένα κόμμα δεν έπρεπε να τοποθετηθεί καθώς διασπάστηκε η ενότητα της πρότασης και δημιουργήθηκε διπλή ασυνταξία χωρίς λόγο.
Πολλές ακόμη παρόμοιες περιπτώσεις συναντήσαμε στο ίδιο φύλλο, όπως:
« Η σύμβαση του Δήμου με τον εργολάβο κ. Παπαδάκη, έχει λήξει…»
ή «Τα αποτελέσματα για την ανάδειξη συνέδρων, από την ΕΛΜΕ Νοτ. Κυκλάδων, στο 14ο συνέδριο της ΟΛΜΕ, ανέδειξαν δύο συνέδρους…»
Είναι φανερό ότι οι προτάσεις κατακερματίστηκαν χωρίς λόγο, αφού κανένα κόμμα δε χρειαζόταν.
Στη δεύτερη εφημερίδα διαβάζουμε:
«Για να αποκαταστήσουμε την αλήθεια η όλη διοργάνωση της έκθεσης ανήκε στην κ. Μαρία Παπαγιάννη η οποία θα αντικαταστήσει…».
Εδώ απαιτείται ένα κόμμα μετά τη λέξη «αλήθεια» κι ένα δεύτερο κόμμα μετά τη λέξη «Παπαγιάννη».
Στην τρίτη εφημερίδα διαβάζουμε:
«…να εντοπίσουν χώρους «άχτιστους» μέσα στην πόλη ή πλησίον αυτής, και να τους εκμεταλλευτούν…», «Οι υπάρχουσες λύσεις, θα χαθούν», «Και τότε θα είναι, που θα χαθεί κάθε πιθανότητα…»,
3. Η σύγχυση των καταλήξεων -ται και -τε των ρημάτων
Διαβάζουμε στην πρώτη εφημερίδα: «…δεν εξετάζετε η ποσότητα…», «…(η δεξαμενή) στεγάζετε…» και «…από ότι λέγετε…»
Σε άρθρο της δεύτερης εφημερίδας διαβάζουμε: «…η όλη ιστορία εξελίσσετε…», «Η φορολογική αποζημίωση φορολογείτε…».
Ο κανόνας είναι κι εδώ απλός: Οι καταλήξεις -μαι, -σαι, -ται αναφέρονται πάντοτε σε παθητική φωνή, σε ένα υποκείμενο και σε ενεστώτα, δηλαδή στο παρόν (π.χ. στεγάζομαι, στεγάζεσαι, στεγάζεται, κ.ο.κ.). Όταν λοιπόν έχω ρήμα που καταλήγει σε -μαι ή -με, -σαι ή -σε ή -ται ή -τε, εξετάζω αρχικά αν αυτό είναι στην ενεργητική ή στην παθητική φωνή, μεταφέροντάς το στο πρώτο ενικό πρόσωπο του ενεστώτα. Αν πληροί τους τρεις όρους εφαρμόζουμε τον κανόνα. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση βάζουμε -ε (π.χ. στεγάζουμε, στεγάζετε, στεγαζόμαστε, στεγάζεστε, στέγασε, στεγάσαμε, στεγαστήκαμε, στεγαστείτε, κ.οκ.).
Στην τρίτη εφημερίδα, φαίνεται ότι έχει εμπεδωθεί ο παραπάνω κανόνας καθώς μόνο μια περίπτωση, που πιθανότατα προέκυψε εκ παραδρομής, συναντήσαμε: «όπου παίζετε το μέλλον της εργασίας…».
4. Κατάχρηση σημείων στίξης
Ως προς την κατάχρηση αποσιωπητικών και άλλων σημείων στίξης, διαβάζουμε στην τρίτη εφημερίδα:
«Όποιος έχει…αφτιά, ας μας ακούσει τώρα…Σήμερα…Γιατί αύριο θα είναι αργά…»,
«Πού το νοσοκομείο…(σ.σ.: Ναι, το Νοσοκομείο Νάξου…»
«Διαμορφώνεται καθημερινά από τους ΘΕΑΤΡΙΝΟΥΣ που ΠΑΙΖΟΥΝ(Ε) στην Τ.Υ., ταΐζοντάς μας με ό,τι αυτοί θέλουν(ε) και γουστάρουν(ε)…»
Το αποτέλεσμα είναι ένα: υποβάθμιση της αισθητικής του κειμένου, νοηματική σύγχυση και ταλαιπωρία του αναγνώστη..
Μεταφέρουμε αυτούσια μια άλλη περίοδο από την ίδια εφημερίδα:
«Και στο ιστορικό Γυμναστήριο του 1ου Γυμνασίου (και στις μέρες μας και του 2ου Γυμνασίου) Νάξου, parking’s θα έχουμε… Και θα …αποκτήσουμε σε όλους τους παραπάνω χώρους, χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων , αφού δεν μπορέσαμε να φτιάξουμε/δαημιουργήσουμε νέους…».
Εδώ παρατηρούμε τα εξής σφάλματα: α) μέσα στην παρένθεση το ένα «και» σίγουρα περιττεύει, β) η λέξη parking’s σημαίνει «του πάρκινγκ», δηλαδή μόνο πτώση γενική θα μπορούσε να είναι· το σωστό είναι parkings, γ) γίνεται κατάχρηση των αποσιωπητικών, δ) ένα κόμμα έχει μπει βιαστικά μακριά από την προηγούμενη λέξη, ε) χρησιμοποιείται διπλή φράση «φτιάξουμε/δημιουργήσουμε», ενώ θα έπρεπε να έχει επιλεγεί η καταλληλότερη από τις δύο λέξεις, π.χ. δημιουργήσουμε και στ) υπάρχει τυπογραφικό λάθος στη λέξη δημιουργήσουμε.
Ειδικότερα όσον αφορά το φαινόμενο με τις διπλές λέξεις, μερικές άλλες περιπτώσεις είναι: «…λανθασμένης τακτικής/επιλογής…», «-Πότε το θέμα-πρόβλημα αυτό…», κ.ο.κ.
Η τόσο συχνή χρήση διπλής λέξης, συνώνυμης ή ταυτόσημης, για την εναλλακτική απόδοση ενός νοήματος όχι μόνο δε βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοήσει το περιεχόμενο, αλλά, αντίθετα, δημιουργεί σύγχυση. Ταυτόχρονα, θα μπορούσε να εκληφθεί ως αδυναμία επιλογής των κατάλληλων λέξεων και εντέλει αδυναμία έκφρασης.
5. Άλλες ορθογραφικές ή συντακτικές αβλεψίες
Μερικές από τις αβλεψίες που συναντήσαμε επίσης σε άρθρο της δεύτερης εφημερίδας είναι:
«…Τυχών αποφάσεις…»: διπλά εσφαλμένη η χρήση της μετοχής «τυχών». Πρώτον, είναι σε ενικό αριθμό ενώ το ουσιαστικό που συνοδεύει σε πληθυντικό και δεύτερον, είναι αρσενικό και συνοδεύει θηλυκό. Αντί αυτής θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η λέξη ενδεχόμενες
«…όλοι αυτή η βουλευτικοί ιστορία…»: Προφανώς πρόκειται για αβλεψία εκ παραδρομής, δηλαδή λόγω βιασύνης, αλλιώς δεν μπορεί να εξηγηθεί το ανακάτεμα των καταλήξεων.
«…τα έβαλλε αλλιώς…»: Το ρήμα βάζω έχει αόριστο έβαλα, όχι «έβαλλα». Αν επρόκειτο για το ρήμα «βάλλω» θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η λέξη «έβαλλε», το νόημα όμως θα ήταν εντελώς διαφορετικό.
«…εάν κριθεί σαν κατάλληλος…»: Το ρήμα κρίνω ή κρίνομαι και άλλα παρόμοια ρήματα (ορίζω, θεωρώ, κλπ), συντάσσονται κατευθείαν με κατηγορούμενο (π.χ. «το νερό κρίθηκε ακατάλληλο» και όχι «κρίθηκε ως ακατάλληλο»). Αλλά ακόμη κι αν χρειαζόταν κάποια λέξη, αυτή που θα ταίριαζε είναι το «ως» και όχι το «σαν» που δηλώνει παρομοίωση.
«…σαν αποτέλεσμα…»: Το σωστό είναι κι εδώ «ως αποτέλεσμα». Μη συγχέουμε το σαν με το ως, επειδή έτσι συνηθίσαμε.
«…ότι καλύτερο υπάρχει…»: Το σωστό είναι «…ό,τι καλύτερο υπάρχει…». Άλλο είναι ο ειδικός σύνδεσμος «ότι» που ακολουθεί τα ρήματα και εισάγει ειδικές προτάσεις (π.χ. άκουσα ότι θα φύγεις) και άλλο η αναφορική αντωνυμία «ό,τι» που σημαίνει οτιδήποτε. (π.χ. ό,τι και να μου πεις δε θα με πείσεις)
«…υπάρχουν και οι καλοπροαίρετη…»: Πρόκειται πιθανότατα για μία ακόμη περίπτωση βιασύνης παρά άγνοιας του κανόνα.
Στην τρίτη εφημερίδα συναντήσαμε επίσης:
Γιαυτούς: το σωστό είναι: «γι’ αυτούς» (Παπαναστασίου, 1999, σελ.28).
Θάθελά: το σωστό είναι: «θα ’θελα», με δύο λέξεις χωρίς τόνο (Παπαναστασίου, 1999, σελ.18).
Συμπεράσματα και προτάσεις
Η προσφορά του τοπικού τύπου στην πολύπλευρη ενημέρωσή των συμπολιτών μας είναι αναμφίβολα ανεκτίμητη. Διαπιστώνεται όμως ότι η απουσία συστηματικής διαδικασίας διόρθωσης των γραμματικών και συντακτικών σφαλμάτων δημιουργεί πρόβλημα στο αισθητικό και αντιληπτικό αποτέλεσμα. Είναι φυσικό να γίνονται λάθη και αναπόφευκτα θα συνεχίσουν να γίνονται όπου γίνεται χρήση της «γραφίδας». Υπάρχουν όμως κάποια λάθη που είναι εύκολο να εξαλειφθούν ή τουλάχιστο να ελαχιστοποιηθούν. Αρκεί μια δεύτερη ανάγνωση από τον αρθρογράφο ή από τρίτο πρόσωπο πριν την εκτύπωση των φύλλων. Χρειάζεται επίσης μια ανάγνωση των βασικών κανόνων της γραμματικής και του συντακτικού ή κάποιων βιβλίων που εστιάζουν στο συγκεκριμένο πρόβλημα. Κάποια λάθη, κυρίως συντακτικά και εκφραστικά, ίσως απαιτούν την έμπειρη ματιά ενός φιλολόγου ή άλλου ειδικού, όπως γίνεται με τη διόρθωση κάθε βιβλίου πριν την έκδοσή του. Πρόκειται για μια διαδικασία σύντομη και ελάχιστα δαπανηρή. Καλό είναι λοιπόν να αποφεύγεται η βιαστική εκτύπωση των εντύπων χωρίς να έχει προηγηθεί η απαραίτητη ορθογραφική και συντακτική επιμέλεια. Αν αυτό γίνει συστηματικά, η γλώσσα μας θα «κακοποιείται» λιγότερο και τα έντυπα θα είναι περισσότερο ευανάγνωστα και κατανοητά.
Χρήσιμη βιβλιογραφία
Παπαναστασίου, Γ. (1999). Εφαρμοσμένη γραμματική της δημοτικής και συντακτικό, τόμος Α΄. Αθήνα.
Παπαναστασίου, Γ. (1999). Εφαρμοσμένη γραμματική της δημοτικής και συντακτικό, τόμος Β΄. Αθήνα.
Παπαζαφείρη, Ι. (1993). Λάθη στη χρήση της γλώσσας μας. Αθήνα: Σμίλη.
Τζαννετάκος, Γ. Λόγος ελληνικός στη δημοσιογραφία. Αθήνα: Λύχνος.
Τσολάκης, Χ. Νεοελληνική Γραμματική. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
